Bernard Eugène A. Rottiers, Itinéraire de Tiflis à Constantinople (1829) - Part 1

Bernard Eugène A. Rottiers (1771-1858) was a Dutch officer who was born in Antwerp and began his military career in the Austrian service. He participated in the French Revolutionary and Napoleonic Wars, serving the Austrian, British, Dutch and Russian armies. In 1809, he was sent to the Caucasus where he took part in the Russo-Persian War until 1815. Three years later he requested a discharge from the Russian army and decided to return him to Antwerp. During his journey, Rottiers kept a journal which he later published as "Itinéraire de Tiflis à Constantinople" in 1829. 

La salle à manger était à la fois le salon de réception et la chambre à coucher du prince et de sa femme. Sur un des côtés de l'appartement se prolongeait un immense lit de bois, pareil à ceux que l'on voit dans nos corps-de-garde. La nuit on étendait là dessus une une espèce de matelas de feutre, épais de deux doigts, et fort dur: on roulait dès le matin cette couche conjugale, pour la placer sur des coffres où étaient serrés les habillements du prince et de la princesse. Le long des murailles étaient suspendues toutes les différentes armes du prince : elles étaient riches et nombreuses. Les croisées, taillées en pierre comme celles de nos églises gothiques, étaient garnies de papier huilé en place de vitraux. 

Nous dînâmes par terre, accroupis à la turque. Pour faire honneur à ma femme, la princesse dérogea aux mœurs du pays et prit place avec nous. Quelque grand que soit le nombre des convives, ils se rangent toujours sur une file, et le maître de la maison est placé à l'une des extrémités, de manière à pouvoir s'occuper de tous ses hôtes. Nous étions en tout douze personnes. Une natte fut étendue devant nous et par dessus une nappe de couleur. Des pains longs et plats, d'une pâte fort molle, furent placés devant chacun des convives. Ces pains servent à plusieurs usages : on s'en construit, pour manger la soupe qui est fort épaisse et même les légumes et les sauces, une sorte de cuiller que l'on finit par avaler; on s'en fait également une serviette pour s'essuyer les doigts ou les lèvres. 

Les Imérétiens boivent beaucoup, et un domestique circule continuellement derrière la file des convives, armé d'une énorme amphore et d'une grande cuiller d'argent dans laquelle chacun boit à son tour. Chez le prince Tsérételli, ma femme et la princesse se servaient à elles deux d'une coupe plate en forme de patère. La table était abondamment plutôt que somptueusement servie en volaille et gibier, rôtis ou accommodés avec beaucoup d'herbes de haut goût. Les plats était fort petits et très nombreux. La plupart des légumes différaient singulièrement de ceux que l'on nous sert en Europe. Les Géorgiens mangent, crus ou bouillis dans l'eau, une vingtaine de végétaux que nous dédaignons ou qui manquent à nos climats. Tous ces mets nationaux figuraient à la table du prince. Le potage, au lieu des herbes que nous y mettons, était composé avec de la coriandre (coriandrum sativum; en géorgien, Zenri). Il fut remplacé par une salade de convallaria polyganatum (Swintri) cuit à l'eau et refroidi; il se mange à l'huile et au vinaigre. La princesse avait devant elle une assiette de menthe verte (Pitna), qu'elle prenait crue et sans aucune espèce d'assaisonnement. Enfin dans toute la Géorgie on mange la mauve (malva rotundifolia; en géorgien, Balbà), apprêtée a peu près comme on nous sert les choux. C'est le mets habituel des pauvres, qui le trouvent en abondance le long des routes et dans les prairies. On est frugal en Asie; et l'on y a souvent de bonnes raisons pour l'être.

================
თარგმანი

1818 წელი. ჰოლანდიელმა ოფიცერმა ბერნარდ ეჟენ როტიერმა, რომელიც ნაპოლეონის ომებში მონაწილეობდა (ბრიტანულ, ფრანგულ, და ბოლოს რუსულ მხარეზე) და შემდეგ კავკასიაშია მსახურობდა, სახლში დაბრუნება გადაწყვიტა. გზაზედ მოინახულა წერეთელი, რომელმაც ბუნებრივია სუფრა გაუშალა:

"ოთახი, სადაც სასადილოდ მიგვიპატიჟეს, იყო ერთდროულად მისაღები ოთახიც და თავადის [წერეთლის] და მისი მეუღლის საძინებელიც. ოთახის ერთი კედლის გასწვრივ იდგა დიდი ზომის ხის ლოგინი, მსგავსი იმისა როგორიც ჩვენს საყარაულოში დგას ხოლმე. ღამით ამ ლოგინზე ვრცელ, ორი თითის სისქის და საკმაოდ უხეშ ფეტრის ლეიბს შლიან; დილით კი ამ ლეიბს აიღებენ და დებენ კარადაზე, რომელშიც ასევე ინახება თავადის და მისი მეუღლის ტანისამოსი. ოთახის კედლები მორთული იყო თავადის მდიდრული და მრავალრიცხოვანი იარაღით. ოთახის ფანჯრებში, რომლებიც იყო ქვით ნაშენი ისე როგორც ამას აკეთებენ ჩვენს გოტიკურ ეკლესიებში, შუშის ნაცვლად გაკრული იყო ზეთოვანი ქაღალდი.

საჭმელი ვჭამეთ იატაკზე, თურქულ ყაიდაზე. ჩემი მეუღლის პატივისცემის ნიშნად, თავადის მეუღლემ დაარღვია ამ ქვეყნის ადათი და შემოგვიერთდა სუფრაზე. სულ ვიყავით თორმეტი ადამიანი. ჩვენს წინ გაშალეს დიდი ჭილობი, რომელსაც გადააფარეს დიდი, ფერადი სუფრის ნაჭერი. თითოეული სტუმრის წინ იდო გრძელი და ბრტყელი პურები, რომლებიც რბილი ცომისგან იყო დამზადებული. ამ პურებს მრავალი დანიშნულება აქვთ: შეგიძლიათ ამ პურისგან გააკეთოთ ერთგვარი კოვზი, რომლითაც მიირთმევთ წვნიან საჭმელს, რომელიც აქ საკმაოდ შესქელებულია, ასევე შეგიძლიათ გამოიყენოთ ბოსტნეულისა და სოუსების მისართმევად; ჭამას რომ დაასრულებთ, “კოვზსაც“ ზედ მიაყოლებთ; ამ პურებს ასევე იყენებენ ხელსახოცის ნაცვლად, ტუჩების და თითების შესახოცად.

იმერლები სვამენ დიდი ოდენობით ღვინოს. სუფრას მუდამ დატრიალებს მოსამსახურე, რომელსაც ხელში უკავია დიდი კოკა და გრძელი ვერცხლის კოვზი [აზარფეშა], რომლიდანაც სტუმრები რიგ-რიგობით სვავენ ღვინოს... სუფრაზე უხვად იყო ფრინველების და საქონლის ხორცისგან დამზადებული და სხვადასხვა მწვანილით ძალიან გემრიელად შეკმაზული შემწვარი ან მოხარშული კერძები. თავად კერძები იყო ზომით პატარა, მაგრამ მრავალრიცხოვანი. ბოსტნეულობის უმრავლესობა მეტად განსხვავდება იმისგან, რასაც ჩვენ ევროპაში მივირთმევთ. ქართველები ჭამენ უმად ან მოხარშულს ბოსტნეულის ოც ისეთ სახეობას, რომელსაც ჩვენ არაფრად ვაგდებთ, ან რომლებიც ჩვენთან კლიმატის გამო არ იზრდება. ყველა ეს ეროვნული კერძი [წერეთლის] სუფრაზე იყო წარდგენილი. წვნიან კერძებში ჩვენთვის ნაცნობი მწვანილის ნაცვლად [ქართველები] იყენებენ coriandrum sativum (ქართულად კი ძენრი [Zenri, ქინძი]). სალათის ფურცლების ნაცვლად აქ მიირთმევენ convallaria polyganatum (ქართულად სვინტრი), რომელსაც ხარშავენ, აცივებენ და ზეთით და ძმრით კმაზავენ. [წერეთლის] მეუღლის წინ იყო პიტნით სავსე კერძი, რომელსაც ის ჭამდა უმად, ყოველგვარი შეკმაზვის გარეშე. და ბოლოს, მთელს საქართველოში პოპულარულია malva rotundifolia (ქართულად ბალბა), რომელსაც ქართველები ისე ჭამენ, როგორც ჩვენთან კომბოსტოს. სწორედ ეს არის აქაური მდაბიო მოსახლეობის ძირითადი საჭმელი, რომელიც უხვად იზრდება გზის პირას და ველებზე. აზიაში ხალხი ყაირათიანია, და საამისოდ კარგი მიზეზიც აქვს."